ચીનની તમામ ચેતવણીઓ છતાં અમેરિકી સંસદના હાઉસ ઓફ રિપ્રેઝન્ટેટિવની સ્પીકર નેન્સી પેલોસી ફક્ત તાઈવાન પહોંચ્યા જ નથી, પરંતુ ત્યાં તેમણે સંસદને પણ સંબોધન કર્યું હતું અને માનવાધિકાર કાર્યકર્તાઓને મળ્યા હતા. “અમે તાઇવાનને વિશ્વના સૌથી સ્વતંત્ર સમાજોમાંના એક તરીકે વખાણીએ છીએ,” તેમણે સંસદમાં કહ્યું. તેમણે દેશના રાષ્ટ્રપતિ ત્સાઈ ઈંગ-વેનનો તેમના નેતૃત્વ માટે આભાર માન્યો અને બંને દેશો વચ્ચે સંસદીય સહકાર વધારવા હાકલ કરી.
25 વર્ષમાં પહેલીવાર અમેરિકાના આ સ્તરના કોઈ નેતા આ રીતે તાઈવાન જઈ રહ્યા છે ત્યારે ચીન તરફથી ભારે નારાજગીનો સામનો કરવો પડ્યો છે. જ્યારથી પેલોસીના તાઈવાન જવાના સમાચાર આવ્યા છે ત્યારથી ચીને એક પછી એક ચેતવણી આપી છે કે જો આવું થશે તો તે ચૂપ નહીં બેસે અને જડબાતોડ જવાબ આપશે. ચીને પેલોસીની મુલાકાતને તાઈવાન ગલ્ફમાં શાંતિ માટે ગંભીર નુકસાન ગણાવ્યું છે. ચીનના વિદેશ મંત્રાલયે કહ્યું કે આ મુલાકાત “ચીન-યુએસ સંબંધોના રાજકીય પાયા પર ગંભીર અસર કરશે.”
મંગળવારે પેલોસી તાઇવાન પહોંચ્યાના થોડા સમય પછી, ચીને તેની સરહદ નજીક સંયુક્ત હવાઈ અને નૌકા કવાયતની જાહેરાત કરી. તેણે તાઈવાનના પૂર્વ સમુદ્રમાં પરંપરાગત મિસાઈલનું પરીક્ષણ પણ કર્યું. ચીનની સમાચાર એજન્સી શિન્હુઆએ કહ્યું છે કે વાસ્તવિક હથિયારો અને દારૂગોળો સાથે આ કવાયત આખા અઠવાડિયા સુધી ચાલુ રહેશે.
ચીન પર નેન્સી પેલોસીનું વલણ જાણીતું છે, અને તેણીની સમગ્ર રાજકીય કારકિર્દી દરમિયાન તેણીએ રેટરિક અને પ્રવૃત્તિઓ કરી છે જે ચીનની “સાર્વભૌમ અને પ્રાદેશિક એકતા” ને પડકારે છે. પરંતુ આ સમયે પેલોસીની તાઈવાનની મુલાકાતને ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ માટે સીધા પડકાર તરીકે જોઈ શકાય છે.
ઓસ્ટ્રેલિયાની મેલબોર્ન યુનિવર્સિટીની એશિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાં ભણાવતા ડૉ. સો કીત ટોક કહે છે કે નેન્સી પેલોસીની આ મુલાકાત ચીન અને અમેરિકા વચ્ચે પહેલાથી જ ચાલી રહેલા તણાવના સંદર્ભમાં ખૂબ મહત્વ ધરાવે છે. ડીડબ્લ્યુ હિન્દીને આપેલા ઈન્ટરવ્યુમાં તેમણે કહ્યું, “25 વર્ષમાં પ્રથમ વખત કોઈ ઉચ્ચ કક્ષાના અમેરિકી નેતાએ તાઈવાનની મુલાકાત લીધી છે. આ મુલાકાત એવા સમયે થઈ રહી છે જ્યારે અમેરિકા અને ચીન વચ્ચેના સંબંધો બદલાઈ રહ્યા છે અને જિયો- તાઈવાનના અખાત પર રાજકીય વિવાદ ચાલી રહ્યો છે.રાજકીય તણાવ વધ્યો છે.ચીન જો બળજબરીથી તાઈવાન પર કબજો કરવાનો પ્રયાસ કરશે તો અમેરિકા તેની મદદે આવશે કે કેમ તે સંદર્ભમાં પણ આ મુલાકાત મહત્વપૂર્ણ છે.
આ મુલાકાતનું બીજું મહત્ત્વ ચીનના સ્થાનિક રાજકારણના પરિપ્રેક્ષ્યમાં પણ જોવામાં આવી રહ્યું છે. પ્રોફેસર રોથવેલનું કહેવું છે કે, “આ મુલાકાત શીના નેતૃત્વ માટે એક પડકાર છે અને દેશમાં રાષ્ટ્રવાદી લાગણીઓ વધી રહી છે તેવા સમયે તેમની ત્રીજી મુલાકાતનો માર્ગ પણ છે.”
હકીકતમાં, આ વર્ષે ચીની કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીની 20મી કોંગ્રેસ યોજાવાની છે, જેમાં શી જિનપિંગ સતત ત્રીજી વખત રાષ્ટ્રપતિ પદ માટે દાવો કરશે. પ્રોફેસર રોથવેલ કહે છે કે પેલોસીની મુલાકાત ક્ઝીના દાવાને નબળી પાડે છે, તેથી તે આ પગલાને સખત પ્રતિસાદ આપી શકે છે. “20મી પાર્ટી કોંગ્રેસ શી જિનપિંગ માટે ઐતિહાસિક ત્રીજી મુદત માટેના માર્ગને ચિહ્નિત કરે છે, અને તે માર્ગને અવરોધે છે તે કોઈપણ પગલાને બેઇજિંગ દ્વારા સખત પ્રતિસાદ આપવામાં આવશે જો તે ચીની લોકોની ઇચ્છાઓને પ્રતિસાદ આપતો નથી,” રોથવેલ સમજાવે છે. તેથી તેને ચીની રાષ્ટ્ર માટે ‘સરળ વેચનાર’ તરીકે જોવામાં આવશે.”
ચીને કહ્યું છે કે પેલોસીનો તાઈવાન પ્રવાસ ‘આગ સાથે રમત જેવો’ છે. ચીનના વિદેશ પ્રધાન વાંગ યીએ એક નિવેદન જારી કરીને કહ્યું કે, “તે ચોક્કસપણે સારા પરિણામો નહીં આપે. અમેરિકાના ભવ્ય વલણની વધુ એક વખત તીવ્રતા દર્શાવે છે કે તે દેશ છે જે વિશ્વમાં શાંતિને સૌથી વધુ નુકસાન પહોંચાડી રહ્યો છે.”
જોકે, અમેરિકા અને ખુદ નેન્સી પેલોસી પણ કહી રહ્યા છે કે આ મુલાકાત તેની ‘વન ચાઈના પોલિસી’થી કોઈ રીતે અલગ નથી. પેલોસીએ કહ્યું, “અમારા સંસદીય પક્ષની મુલાકાત એ તાઈવાનની ગતિશીલ લોકશાહી માટે અમેરિકાની પ્રતિબદ્ધતાનું સન્માન છે.”
ડૉ. ટોક આ મુલાકાતને યુએસ નીતિમાં ફેરફાર તરીકે જોતા નથી. તેઓ સમજાવે છે કે, “આ બિડેન સરકારની મુલાકાત નથી. આ હાઉસ ઓફ રિપ્રેઝન્ટેટિવ્સના સ્પીકર તરીકે નેન્સી પેલોસીની અધ્યક્ષતામાં યુએસ ધારાસભ્યોની એક ટીમની મુલાકાત છે. યુએસ સ્ટેટ ડિપાર્ટમેન્ટે પણ તેના નિવેદનમાં સ્પષ્ટ કર્યું છે કે તેનો ચીનને ઉશ્કેરવાનો કોઈ ઈરાદો નથી.
પરંતુ પ્રોફેસર રોથવેલ કહે છે કે યુએસની નીતિ બદલાઈ રહી છે કે નહીં તેનો જવાબ તમે કોને પૂછો છો તેના પર નિર્ભર છે. તેમણે કહ્યું, “બેઇજિંગ માટે, છેલ્લા અઢી દાયકામાં તેના ઉદય પછી તેના ચશ્મા બદલાયા છે. 1990ના દાયકામાં ગૃહના સ્પીકરની મુલાકાતને વર્તમાન સ્પીકરની મુલાકાત સાથે સરખાવી શકાય નહીં. તે માત્ર જોવા મળશે, વોશિંગ્ટનની ‘વન ચાઈના’ નીતિમાંથી વિચલન તરીકે.
ફેબ્રુઆરીમાં રશિયાએ યુક્રેન પર આક્રમણ કર્યું ત્યારથી ઘણા નિષ્ણાતોને આશંકા છે કે ચીન હવે તાઈવાન સાથે પણ આવું જ કરી શકે છે. ત્યારથી એશિયા-પેસિફિક ક્ષેત્રમાં તણાવ ચરમસીમાએ પહોંચ્યો છે. છેલ્લા એક વર્ષમાં ચીનના ફાઈટર પ્લેન તાઈવાનની આસપાસ ઘણી વખત ચક્કર લગાવી રહ્યા છે. અને પેલોસી તાઈવાન પહોંચતાની સાથે જ ચાઈનીઝ બંદૂકોએ પ્રેક્ટિસ તરીકે શેલ છોડવાનું શરૂ કર્યું. આ સમયે ચીનની પ્રતિક્રિયા ક્યાં સુધી જઈ શકે છે તે જોવા માટે બધાની નજર ચીન તરફ છે.
ડો.ટોકનું કહેવું છે કે ચીન પેલોસીના વિમાનને તાઈવાન છોડતા રોકી શકે છે. તેમણે ખુલાસો કર્યો, “પેલોસી અને અન્ય ધારાશાસ્ત્રીઓને લઈ જઈ રહેલા વિમાનને રોકવા માટે ચીન હવાઈ નાકાબંધી લાદી શકે છે. ચીન આ કાર્યવાહી કરે છે કે કેમ, તેના પર આગામી 24 કલાક સુધી નજર રાખવી પડશે. આ સિવાય ચીને નજર રાખવી પડશે. અમેરિકા સામેના વેપાર ક્ષેત્ર.” પણ આગળ વધી શકે છે અને તાઇવાન ગલ્ફમાં તેની લશ્કરી હાજરી વધારી શકે છે.”
શું આ પરિસ્થિતિ ખતરનાક વળાંક લઈ શકે છે? આ પ્રશ્નના જવાબમાં રોથવેલ કહે છે કે કેટલા શાંત ચિત્તવાળા નિર્ણયો લે છે તેના પર નિર્ભર રહેશે. તે કહે છે, “હવે વસ્તુઓ કોકફાઇટ જેવી બની ગઈ છે. જે પહેલો હાથ મારશે તે હારશે. અહીં બે બાબતો મહત્વની છે. એક તો શું શી અપમાનનો બદલો લેવા તૈયાર છે અને હજુ પણ તેના સ્થાનિક રાજકીય પરિણામોનો સામનો કરવા તૈયાર છે.” અને બીજી બાબત એ છે કે શું યુએસ અને તાઇવાન આ રીતે દબાણ કરવાનું ચાલુ રાખશે.