કાળી ચૌદસ અથવા નરક ચતુર્દશી દિવાળીના એક દિવસ પહેલા અને ધનતેરસના એક દિવસ પછી ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસે કેટલાક પ્રદેશોમાં છોટી દિવાળી તરીકે પણ ઉજવવામાં આવે છે. દર વર્ષે ચતુર્દશી કૃષ્ણ પક્ષનો દિવસ આસો મહિનામાં આવે છે. નરક ચતુર્દશીને રૂપ ચૌદસ, નરક ચૌદસ અને કાળી ચૌદસ જેવા વિવિધ નામોથી પણ ઓળખવામાં આવે છે. પંચાંગ અનુસાર, આ વર્ષે નરક ચતુર્દશી દિવાળીના દિવસે જ એટલે કે 12મી નવેમ્બર, રવિવારના દિવસે આવે છે.
હિન્દુ ધર્મમાં નરક ચતુર્દશીનું વિશેષ મહત્વ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે નરક ચતુર્દશીના દિવસે દેવી લક્ષ્મીનું ઘરોમાં આગમન થાય છે અને દરિદ્રતા દૂર થાય છે. નકારાત્મક ઉર્જાનો પ્રભાવ ઓછો થાય છે અને ઘરોમાં સકારાત્મકતા ફેલાય છે. વાસ્તવમાં, નરક ચતુર્દશીની ઉજવણી પાછળ એક પૌરાણિક કથા છે. તો ચાલો જાણીએ કે શા માટે છોટી દિવાળીને નરક ચૌદસ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
કાળી ચૌદશ ઉજવવા પાછળ ઘણી પૌરાણિક કથાઓ છે. હિંદુ માન્યતા અનુસાર, આ દિવસે ભગવાન વિષ્ણુના અવતાર ભગવાન કૃષ્ણએ રાક્ષસ નરકાસુરનો વધ કર્યો હતો. હત્યા કર્યા બાદ ભગવાન કૃષ્ણએ નરકાસુરના કારાવાસમાં કેદ 16 હજાર મહિલાઓને પણ મુક્ત કરી હતી. મહિલાઓની મુક્તિ પછી, નરક ચતુર્થી ઉજવવાની પરંપરા દર વર્ષે છોટી દિવાળીના દિવસે શરૂ થઈ.
કાળી ચૌદશના દિવસે ઘરોમાં દીવા પ્રગટાવવાની પરંપરા છે. ધાર્મિક માન્યતા અનુસાર આ દિવસે યમરાજના નામનો દીવો પ્રગટાવવામાં આવે છે. એવું કહેવાય છે કે આ દિવસે ભગવાન યમની પૂજા કરવાથી અકાળ મૃત્યુનો ભય દૂર થાય છે અને બધા પાપોમાંથી મુક્તિ મળે છે. એવી માન્યતા છે કે જીવનની પરેશાનીઓમાંથી મુક્તિ મેળવવા માટે સાંજે યમદેવના નામનો દીવો પ્રગટાવવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત ઘરના દરવાજાની બંને બાજુ દીવા પણ પ્રગટાવવામાં આવે છે. એવું કહેવાય છે કે આ દિવસે ઘરમાં યમરાજ માટે દીવો પ્રગટાવવો અને તેમની પૂજા કરવી શુભ માનવામાં આવે છે.
