શહેરોમાં અનેક સંસ્થાઓ દ્વારા એકતરફ લોકોને અંગદાનનું મહત્વ સમજાવી લાગણી તેમજ વિજ્ઞાનના સમન્વયની ચાલાકીથી એ તરફ પ્રેરવામાં આવી રહ્યા છે તો બીજીતરફ તેની કાળી બાજુ એ છે કે માનવ અંગોનો ગેરકાયદે વેપાર હવે અબજો રૂપિયાના ધંધામાં પરિવર્તિત થઈ ગયો છે. દિલ્હીમાં કિડની ટ્રાન્સપ્લાન્ટ ગેંગના ખુલાસાથી સાબિત થયું છે કે દેશમાં માનવ અંગોનો ગેરકાયદેસર વેપાર ચાલુ છે. વિશ્વમાં માનવ અંગોના ગેરકાયદે વેપારને રેડ માર્કેટ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. અમેરિકી સરકારી એજન્સી કોંગ્રેશનલ રિસર્ચ સર્વિસના રિપોર્ટ અનુસાર વિશ્વભરમાં માનવ અંગોનો વેપાર 170 મિલિયન ડોલરનો છે.
કાઉન્સિલ ઓફ યુરોપ અનુસાર ઓસ્ટ્રેલિયા, કેનેડા, જાપાન, દક્ષિણ કોરિયા, મધ્ય પૂર્વ અને પશ્ચિમ યુરોપના દેશો ટ્રાન્સપ્લાન્ટ ટુરિઝમના સૌથી અગ્રણી કેન્દ્રો છે. ઇરાક, યમન, સીરિયા, ઇજિપ્ત, લેબનોન જેવા યુદ્ધગ્રસ્ત દેશોના લોકો રેડ માર્કેટ દ્વારા તેમના અંગો વધુ વેચે છે.
GFI અનુસાર, લાલ બજારમાં લીવર, કિડની અને હૃદય તેમજ માનવ પેશીઓ, કોષો અને વાળની મોટા પાયે હેરફેર થાય છે. વિશ્વભરમાં કરવામાં આવેલા કુલ અંગ પ્રત્યારોપણમાંથી, 10 ટકા લાલ બજાર દ્વારા કરવામાં આવે છે.
યુએસ નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ હેલ્થ અનુસાર, વિશ્વભરમાં કરવામાં આવતી કિડની ટ્રાન્સપ્લાન્ટમાંથી 5 થી 10 ટકા લાલ બજારમાંથી મેળવેલી કિડની છે.
માનવ અવયવોની દાણચોરી અથવા વેચાણ માટે અંગ પ્રત્યારોપણ પ્રવાસન પણ એક નવું કેન્દ્ર બની ગયું છે. રસ ધરાવનાર વ્યક્તિ રેડ માર્કેટનું નેટવર્ક ચલાવતા લોકોના સંપર્કમાં આવે છે. દર્દીનો રિપોર્ટ તે દેશમાં મોકલવામાં આવે છે જ્યાં વ્યક્તિ તેના અંગ વેચવા ઇચ્છુક હોય. આ પછી,રે઼ડ માર્કેટના સંચાલકો દર્દીને તે દેશમાં મોકલે છે.
અમેરિકન મેડિકલ એસોસિએશનના જર્નલમાં ઑક્ટોબર 2002માં પ્રકાશિત થયેલા અહેવાલ મુજબ, ચેન્નાઈમાં 305 કિડની વેચનારાઓમાંથી 96 ટકાએ જણાવ્યું હતું કે તેઓએ દેવું ચૂકવવા માટે તેમના અંગો વેચ્યા હતા. તે સમયે એક કિડની માત્ર 70,000 રૂપિયામાં વેચાતી હતી.
કાઉન્સિલ ઓફ યુરોપના જણાવ્યા અનુસાર, 2007માં ચીનમાં થયેલા તમામ ટ્રાન્સપ્લાન્ટમાંથી 90 ટકા કેદીઓના હતા. જ્યારે વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશને વાંધો ઉઠાવ્યો ત્યારે 2015માં તેના પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો.
નેધરલેન્ડના ગ્લોબલ રાઈટ્સ કમ્પ્લાયન્સ (જીઆરસી) અનુસાર, વૈશ્વિક બજારમાં જીવંત વ્યક્તિની જીવંત કિડનીની કિંમત રૂ. 38 લાખથી રૂ. 91 લાખ અને સ્વાદુપિંડની કિંમત રૂ. 83 લાખથી રૂ. 1 કરોડ હોવાનો અંદાજ છે.