નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ 1 ફેબ્રુઆરીએ વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરશે. આ વખતે સામાન્ય ચૂંટણીને કારણે આ સંપૂર્ણ બજેટ નહીં હોય. જોકે, ચૂંટણીનું વર્ષ હોવાથી આ બજેટમાં ઘણી મહત્વની જાહેરાતો થવાની આશા છે. બજેટ રજૂ થતા પહેલા અમે તમને બજેટ સાથે જોડાયેલી કેટલીક રસપ્રદ બાબતો જણાવી રહ્યા છીએ.
ભારતનું પ્રથમ બજેટ: ભારતમાં પ્રથમ બજેટ 7 એપ્રિલ, 1860ના રોજ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. જેમ્સ વિલ્સન, સ્કોટિશ અર્થશાસ્ત્રી અને ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપની સાથે સંકળાયેલા નેતાએ બ્રિટિશ રાણી સમક્ષ ભારતનું બજેટ રજૂ કર્યું.
સ્વતંત્ર ભારતનું પ્રથમ બજેટ 26 નવેમ્બર 1947ના રોજ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આ બજેટ તત્કાલિન નાણામંત્રી આરકે સન્મુખમ ચેટ્ટીએ રજૂ કર્યું હતું.
સૌથી લાંબી બજેટ સ્પીચઃ આ રેકોર્ડ માત્ર સીતારમણના નામે છે. નાણાકીય વર્ષ 2020-21નું બજેટ રજૂ કરતી વખતે તેમણે 2 કલાક 42 મિનિટ લાંબુ ભાષણ આપ્યું હતું. આ દરમિયાન તેણે જુલાઈ 2019માં કરેલા 2 કલાક અને 17 મિનિટ લાંબા ભાષણનો પોતાનો જ રેકોર્ડ તોડ્યો હતો.
બજેટ ભાષણમાં સૌથી વધુ શબ્દો: મનમોહન સિંહના 1991માં બજેટ ભાષણમાં કુલ 18,650 શબ્દો હતા. તે પછી, બીજા સ્થાને અરુણ જેટલીનું છે જેમના 2018ના બજેટ ભાષણમાં 18,604 શબ્દો હતા.
સૌથી ટૂંકું બજેટ ભાષણ: તત્કાલિન નાણામંત્રી હીરુભાઈ મુલજીભાઈ પટેલે 1977માં માત્ર 800 શબ્દોનું બજેટ ભાષણ આપ્યું હતું.
સૌથી વધુ બજેટ ભાષણોઃ આ રેકોર્ડ ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન મોરારજી દેસાઈના નામે છે, જેમણે 1962-69ની વચ્ચે નાણાપ્રધાન રહીને સૌથી વધુ 10 વખતબજેટ રજૂ કર્યું હતું. આ પછી પી ચિદમ્બરમ (નવ), પ્રણવ મુખર્જી (આઠ), યશવંત સિંહા (આઠ) અને મનમોહન સિંહ (છ) છે.
બજેટ ભાષણના સમયમાં ફેરફારઃ 1999 સુધી, બજેટ ભાષણ ફેબ્રુઆરીના છેલ્લા કામકાજના દિવસે સાંજે 5 વાગ્યે રજૂ કરવામાં આવતું હતું. પરંતુ યશવંત
સિન્હાએ 1999માં તેને બદલીને સવારે 11 વાગ્યા કરી દીધી હતી.
અરુણ જેટલીએ 1 ફેબ્રુઆરીએ 2017માં બજેટ ભાષણ રજૂ કર્યું હતું. ત્યારથી બજેટ 1 ફેબ્રુઆરીએ સવારે 11 વાગ્યે જ રજૂ કરવામાં આવે છે.
ભાષાઃ વર્ષ 1955 સુધી બજેટ માત્ર અંગ્રેજીમાં જ રજૂ થતું હતું પરંતુ કોંગ્રેસ સરકારે તેને અંગ્રેજી અને હિન્દી બંનેમાં રજૂ કરવાનું શરૂ કર્યું.
કોવિડ-19 રોગચાળાના આગમન પછી, વર્ષ 2021-22નું બજેટ પેપરલેસ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું.
રેલ્વે બજેટ: વર્ષ 2017 સુધી, રેલ્વે બજેટ અને સામાન્ય બજેટ અલગ-અલગ રજૂ કરવામાં આવતું હતું. પરંતુ 2017માં રેલવે બજેટને સામાન્ય બજેટમાં મર્જ કરવામાં આવ્યું હતું અને હવે માત્ર એક જ બજેટ રજૂ કરવામાં આવ્યું છે.
બજેટ પ્રિન્ટિંગ: 1950 સુધી, બજેટ રાષ્ટ્રપતિ ભવનમાં છાપવામાં આવતું હતું, પરંતુ તે લીક થયા પછી, તે મિન્ટો રોડ, નવી દિલ્હી સ્થિત પ્રેસમાં છાપવાનું શરૂ થયું. ત્યારબાદ 1980માં નાણા મંત્રાલયની અંદર જ સરકારી પ્રેસમાં છપાય છે.